Zelfbeschadiging

Zelfbeschadiging omvat zelf toegebrachte, niet-suïcidale lichamelijke schade die ernstig genoeg is om weefselschade te veroorzaken of sporen achter te laten die enkele uren aanhouden. Snijden is de meest voorkomende vorm van zelfbeschadiging, maar ook branden, met het hoofd bonken en krabben komen vaak voor. Andere vormen van zelfbeschadiging zijn bijten, pulken aan de huid, haar uittrekken, het lichaam slaan met voorwerpen of met het lichaam tegen voorwerpen slaan.

Symptomen

Zelfbeschadiging is niet altijd gemakkelijk te herkennen, omdat mensen het vaak proberen te verbergen. Enkele tekenen dat iemand zichzelf verwond zijn:

• Littekens die in een patroon voorkomen, soms beperkt tot één gebied van het lichaam
  
  
• Steeds scherpe voorwerpen bij de hand hebben zoals messen, naalden of scheermesjes
  
  
• Verse krassen, bijtwonden, littekens of blauwe plekken
  
  
• Herhaaldelijk wrijven over één lichaamsdeel
  
  
• Altijd lange mouwen en broeken dragen, zelfs bij zeer warm weer
  
  
• Laag zelfbeeld
  
  
• Negatieve zelfpraat, uitingen van hopeloosheid
  
  
• Gevoelens van waardeloosheid
  
  
• Onvoorspelbaar, impulsief gedrag
  
  
• Excuses verzinnen om zichtbare verwondingen te verdoezelen

Mensen die zichzelf verwonden, worden erg bedreven in het verbergen van littekens of het wegpraten ervan. Let op tekenen zoals een voorkeur om altijd verhullende kleding te dragen - bijvoorbeeld lange mouwen bij zeer warm weer, het vermijden van situaties waarin meer onthullende kleding verwacht kan worden - bijvoorbeeld een onverklaarbare weigering om mee te gaan zwemmen, of ongewoon frequente klachten over letsels - bijvoorbeeld een katteneigenaar die regelmatig krassen op de armen heeft.

Methoden van zelfbeschadiging kunnen zijn:

• Snijden
• Branden
• Krabben
• Zelf slaan
• Knijpen
• Hoofd ergens tegenaan slaan
• De huid doorboren met naalden of scherpe voorwerpen
• Haar uittrekken
• Het inbrengen van voorwerpen onder de huid

Soms maken mensen zich schuldig aan slechts één vorm van zelfbeschadiging, maar het is niet ongebruikelijk dat er meerdere methoden worden gebruikt. De armen zijn een van de lichaamsdelen waar mensen zichzelf het vaakst verwonden, maar ook andere lichaamsdelen, zoals de benen en de romp, worden vaak getroffen.

Oorzaken

Zelfbeschadiging is een complexe aandoening waarvoor geen eenvoudige verklaring bestaat. Hoewel zelfbeschadiging gepaard kan gaan met suïcidale gedachten, hoeft dit niet per se te wijzen op een zelfmoordpoging.

Zelfbeschadiging is meestal gewoon een manier om met emotionele stress om te gaan. Mensen die voor deze emotionele uitlaatklep kiezen, kunnen het gebruiken om gevoelens te uiten, om te gaan met gevoelens van onwerkelijkheid of gevoelloosheid, flashbacks te stoppen, zichzelf te straffen of spanning te verlichten.

Zelfbeschadiging wordt niet erkend als een psychische aandoening, maar de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) noemt niet-suïcidale zelfbeschadiging als een voorgestelde aandoening in de categorie aandoeningen die verder onderzoek behoeven.

Zelfbeschadiging wordt ook in verband gebracht met bepaalde aandoeningen, waaronder:

• Depressie
• Bipolaire stoornis
• Obsessief-compulsieve Stoornis (OCD)
• Borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS)
• Posttraumatische Stressstoornis (PTSS)
• Eetstoornissen
• Angststoornissen
• Alcohol- en middelengebruik

Risicofactoren

Risicofactoren voor zelfbeschadiging zijn onder meer:

Geslacht: Er wordt aangenomen dat vrouwen zichzelf vaker verwonen dan mannen.

Leeftijd: Tieners en jongvolwassenen hebben meer kans op zelfbeschadiging.

Psychische stoornissen: Het hebben van een andere psychische aandoening kan het risico op zelfbeschadiging vergroten.

Trauma: Stress en trauma uit het verleden tijdens de kindertijd kunnen het risico op zelfbeschadiging gedrag vergroten.

Misbruik van drugs en alcohol: snijden, branden en andere vormen van zelfbeschadiging kunnen voorkomen als iemand onder invloed is van een substantie.

Zelfbeschadiging duidt op een gebrek aan copingvaardigheden om met ernstige emotionele stress om te gaan. Mensen die zichzelf beschadigen, kunnen moeite hebben met het begrijpen en beheersen van hun emoties. Ze beschikken mogelijk ook niet over de nodige vaardigheden om op een gezonde manier met stress en trauma om te gaan.

Hoewel zelfbeschadiging zoals snijden erkend wordt als een veelvoorkomend probleem onder tieners, beperkt het zich niet tot adolescenten. Mensen van alle geslachten, nationaliteiten, sociaaleconomische groepen en leeftijden kunnen zichzelf verwonden.

Hoewel zelfmoord niet de intentie is van zelfbeschadiging, heeft zelfbeschadiging wel een sterke associatie met zelfmoordpogingen. In een onderzoek onder adolescenten deed 4,6% van degenen die zich schuldig hadden gemaakt aan niet-suïcidale zelfbeschadiging een zelfmoordpoging vóór de leeftijd van 21 jaar.

Diagnose

Zelfbeschadiging is geen erkende stoornis, maar het is een teken dat iemand hulp nodig heeft om ermee om te gaan. Een arts zal eerst onderzoeken of de persoon suïcidaal is en eventuele fysieke verwondingen behandelen.

Vervolgens zal een arts of therapeut de medische voorgeschiedenis van de persoon evalueren, waaronder:

• De emoties die met het gedrag gepaard gaan
• Hoe lang de zelfbeschadiging al plaatsvindt
• De ernst en de soorten verwondingen die hebben plaatsgevonden

De volgende stap is om te bepalen of de persoon een bijkomende psychiatrische aandoening heeft en te evalueren of de persoon een suïcidale neiging heeft. Nadat deze beoordelingen zijn uitgevoerd, kan de arts of therapeut behandeladviezen geven.

Behandelingen

Medicijnen zoals antidepressiva, stemmingsstabilisatoren en angstremmende middelen kunnen de onderliggende gevoelens verlichten waarmee de cliënt probeert om te gaan door zelfbeschadiging.

Naast de behandeling van eventuele bijkomende psychiatrische aandoeningen kan cognitieve gedragstherapie (CGT) een effectieve behandeling zijn voor niet-suïcidale zelfbeschadiging. Deze therapie richt zich zowel op de onderliggende negatieve denkpatronen als op het schadelijke gedrag zelf.

Een ander belangrijk aspect van de behandeling is het aanleren van betere copingmechanismen om het zelfbeschadigende gedrag te vervangen. Zodra de persoon stabiel is, moet er therapeutisch werk worden verricht om de onderliggende problemen die de stress veroorzaken, aan te pakken.

Omgaan met

Als iemand die je kent zichzelf snijdt of op een andere manier zichzelf verwondt, kun je op verschillende manieren steun en hulp bieden.

Bied onbevooroordeelde steun
Mensen die zichzelf beschadigen, zijn vaak zelfkritisch en worstelen met gevoelens van waardeloosheid. Laat zien dat je om de persoon geeft en betrokken bent en moedig de persoon aan contact op te nemen met een therapeut of arts. Je begrijpt het gedrag misschien niet, maar het is belangrijk om de emoties niet te negeren.

Dreig niet
Als het een kind of tiener betreft die zichzelf verwondt, vermijd dan beschuldigingen of dreigementen. Praat met de kinderarts of een professional in de geestelijke gezondheidszorg van je kind over welke vervolgstappen je moet nemen.

Moedig hen aan om hulp te zoeken
Bied aan hen te helpen bij het vinden van een arts, therapeut of een professional in de geestelijke gezondheidszorg.

Naast het risico op levensbedreigende verwondingen, brengt zelfbeschadigend gedrag zoals snijden ook een risico op littekens en infecties met zich mee. als je jezelf verwond, hoe klein of onregelmatig ook, is het raadzaam om je huisarts of een therapeut te raadplegen. Dergelijke handelingen wijzen op een groter probleem dat moet worden aangepakt. Hoe eerder je hulp zoekt, hoe beter het resultaat.