Heb je je ooit afgevraagd waarom sommige mensen zo goed lijken te weten wat ze willen en hoe ze zich daarbij voelen? Het antwoord ligt vaak in zelfbewustzijn: het vermogen om de dingen die jou maken tot wie je bent – je persoonlijkheid, acties, waarden, overtuigingen, emoties en gedachten – waar te nemen en te begrijpen. In essentie is het een psychologische staat waarin jijzelf het middelpunt van je aandacht wordt.
Zelfbewustzijn is een cruciaal onderdeel van je identiteit, ook al sta je er niet constant bij stil. Het is verweven met wie je bent en komt naar voren wanneer de situatie en jouw persoonlijkheid erom vragen. Dit begrip van jezelf en je relatie met de wereld begint al vroeg in het leven en wordt steeds belangrijker naarmate je ouder wordt en dieper inzicht krijgt in je eigen gedachten, gevoelens en gedragspatronen.
Hoe ontwikkelt zelfbewustzijn zich?
Mensen worden niet volledig zelfbewust geboren, maar onderzoek suggereert dat baby's al een primitief gevoel van zelfbewustzijn hebben. Ze zijn zich bewust van het feit dat ze afgescheiden zijn van anderen, wat blijkt uit gedrag zoals de zoekreflex. Onderzoekers hebben zelfs ontdekt dat pasgeborenen onderscheid kunnen maken tussen zelf- en niet-zelfaanraking.
Rond het eerste levensjaar ontwikkelen kinderen een complexer gevoel van zelfbewustzijn, dat rond 18 maanden al veel verder is gevorderd.
Zelfbewustzijn en de spiegelherkenningstaak
Een bekende methode om zelfbewustzijn te meten is de spiegelzelfherkenningstaak. In een klassiek experiment van Lewis en Brooks-Gunn werd een rode stip op de neus van een baby geplaatst, waarna het kind voor een spiegel werd gehouden. Kinderen die zichzelf in de spiegel herkenden, raakten hun eigen neus aan in plaats van de weerspiegeling, wat duidde op een zekere mate van zelfbewustzijn.
De resultaten waren veelzeggend: vrijwel geen enkel kind jonger dan één jaar raakte zijn neus aan in plaats van de spiegel. Ongeveer 25% van de baby's tussen 15 en 18 maanden deed dit wel, en maar liefst 70% van de baby's tussen 21 en 24 maanden.
Dit suggereert dat zelfbewustzijn en zelfherkenning zich vanaf 15 maanden beginnen te tonen en op 24 maanden volledig ontwikkeld zijn op visueel gebied. Het is belangrijk op te merken dat dit specifiek over visueel zelfbewustzijn gaat; kinderen kunnen in deze vroege fase al andere vormen van zelfbewustzijn bezitten. Zo vereist het uiten van emoties bijvoorbeeld al een zekere mate van zelfbewustzijn en het vermogen om over jezelf na te denken in relatie tot anderen.
Zelfbewustzijn en de hersenen
Onderzoekers hebben geopperd dat de anterieure cingulaire cortex in de frontale kwab een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van zelfbewustzijn. Hersenscans hebben aangetoond dat dit gebied geactiveerd wordt bij volwassenen die zelfbewust zijn. De snelle groei van spoelvormige cellen in dit hersengebied valt samen met de leeftijd van 18 maanden, wanneer zelfbewustzijn bij kinderen zich begint te ontwikkelen, zoals bleek uit het experiment van Lewis en Brooks-Gunn.
Toch suggereren sommige studies dat deze hersengebieden niet essentieel zijn voor alle aspecten van zelfbewustzijn, en dat bewustzijn eerder ontstaat door complexe interacties verspreid over verschillende hersennetwerken. Dit wijst op een genuanceerder beeld van hoe zelfbewustzijn in de hersenen tot stand komt.
Niveaus van zelfbewustzijn
Volgens ontwikkelingspsycholoog Philippe Rochat zijn er vijf niveaus van zelfbewustzijn die kinderen doorlopen tussen de geboorte en ongeveer 4 à 5 jaar:
Differentiatie
Een baby begint zijn eigen spiegelbeeld te herkennen. Hij kan ontdekken dat er iets anders of bijzonders is aan het kijken naar zijn spiegelbeeld.
Situatie
Een baby begint zijn eigen weerspiegeling, wezen en bewegingen te herkennen als gescheiden van de mensen om hem heen.
Identificatie
Dit is de fase waarin een kind zich volledig realiseert dat het zijn of haar eigen spiegelbeeld is. Het weet: "Dit ben ik."
Permanent
Ze hebben een volledig zelfbeeld en kunnen zichzelf herkennen op foto's of video's, zelfs als hun uiterlijk verandert.
Zelfbewustzijn
Een kind neemt een derdepersoonsperspectief van zichzelf aan; het wordt zich bewust van het idee dat anderen het op een bepaalde manier waarnemen. Dit kan leiden tot gevoelens zoals trots of schaamte.
Soorten zelfbewustzijn
Zelfbewustzijn manifesteert zich op verschillende manieren. Psychologen onderscheiden vaak twee hoofdvormen: publiek zelfbewustzijn en privé zelfbewustzijn.
Publiek zelfbewustzijn
Dit type zelfbewustzijn komt naar voren wanneer je je bewust bent van hoe anderen jou waarnemen, meestal in situaties waarin je in het middelpunt van de belangstelling staat. Het dwingt mensen vaak om zich aan sociale normen te houden. Wanneer je je ervan bewust bent dat je bekeken en beoordeeld wordt, probeer je je vaak sociaal acceptabel en wenselijk te gedragen.
Publiek zelfbewustzijn kan ook leiden tot evaluatieangst, waarbij je je zorgen maakt over hoe anderen je beoordelen. Faalangst en sociale angst zijn voorbeelden van hoe publiek zelfbewustzijn kan leiden tot bezorgdheid en stress.
Je kunt op de werkvloer te maken krijgen met zelfbewustzijn, bijvoorbeeld wanneer je een belangrijke presentatie geeft of een verhaal vertelt aan een groep collega's. Omdat je in het middelpunt van de belangstelling staat, word je je scherper bewust van hoe anderen je zouden kunnen zien.
Privé zelfbewustzijn
Dit type komt voor wanneer mensen zich bewust worden van bepaalde aspecten van zichzelf, maar alleen op een persoonlijke manier. Bijvoorbeeld, je gezicht in de spiegel zien is een vorm van persoonlijk zelfbewustzijn.
Bepaalde strategieën kunnen je helpen een groter gevoel van zelfbewustzijn te ontwikkelen. Zo kunnen dagboekschrijven, mediteren en mindfulness je helpen je bewuster te worden van je innerlijke gedachten, gevoelens en sensaties.
Ook het gevoel dat je maag draait als je je realiseert dat je bent vergeten te leren voor een belangrijke toets, of een sprongetje in je hart als je iemand ziet tot wie je je aangetrokken voelt, zijn voorbeelden van persoonlijk zelfbewustzijn.
Waarom is zelfbewustzijn belangrijk?
Zelfbewustzijn is essentieel omdat het je in staat stelt te reflecteren op aspecten van jezelf. Door je vaardigheden en aanleg te begrijpen, kun je ook nadenken over hoe je omgaat met anderen en de wereld om je heen.
Zelfbewuste mensen zijn in staat hun gedrag te sturen en zich aan te passen aan situaties. Ze kunnen nauwkeurig inschatten wat een situatie vereist en hun acties daarop afstemmen. Dit is cruciaal op veel gebieden in je leven, van je relaties tot je werk. Het speelt ook een grote rol in je persoonlijke ontwikkeling. Hoe bewuster je wordt van je sterke en zwakke punten, hoe beter je kunt profiteren van je kwaliteiten en werken aan het verbeteren van gebieden waar je moeite mee hebt.
Hoe u uw zelfbewustzijn kunt verbeteren
Hoe vergroot je je zelfbewustzijn? Er zijn veel manieren om te oefenen met het aanwezig zijn bij jezelf en je emoties, wat op zijn beurt je zelfbewustzijn kan vergroten.
Meditatie
Meditatie kan een bijzonder nuttige oefening zijn omdat je je geen zorgen hoeft te maken over veranderingen. Alleen al door te letten op wat er gebeurt tijdens het mediteren, kun je je bewuster worden van je gedachten en gevoelens.
Misschien merk je dat je spanning in je lichaam vasthoudt door bijvoorbeeld je kaken op elkaar te klemmen, of dat je je zo druk maakt over de toekomst dat het moeilijk is om in het heden te zijn. Dit is allemaal waardevolle informatie die je kan helpen jezelf en je neigingen beter te leren kennen.
Dagboekschrijven
Journaling is een vorm van zelfreflectie die je kan helpen om te zien hoe je denkt en je gedraagt, en zelfs welke aspecten van je leven je wilt verbeteren. Het kan een therapeutische manier zijn om inzicht te krijgen in je levensgebeurtenissen en relaties.
Therapie
Tijdens therapie, zoals cognitieve gedragstherapie (CGT), werkt een therapeut samen met je aan het aanpakken van negatieve denkpatronen of gedragingen.
Als je bijvoorbeeld de onderliggende oorzaak van jouw negatieve gedachten begrijpt, ben je beter in staat deze te veranderen en gezonde copingmechanismen te gebruiken.
Ontwikkel je emotionele intelligentie
Zelfbewustzijn en emotionele intelligentie (EQ) gaan hand in hand. EQ verwijst naar iemands vermogen om zijn eigen emoties en die van anderen waar te nemen. Iemand met een hoog EQ kan effectief reageren op emoties met empathie en compassie.
Natuurlijk is niemand perfect, en EQ is een vaardigheid als alle andere. Maar door te leren je emoties op een gezonde manier te uiten en actief te luisteren in je relaties, draag je ook bij aan de groei van je zelfbewustzijn.
Wanneer zelfbewustzijn leidt tot zelfinzicht
Soms kunnen mensen overmatig zelfbewust worden en afglijden naar wat bekend staat als zelfbewustzijn. Heb je ooit het gevoel gehad dat iedereen je observeerde, je acties beoordeelde en wachtte op wat je vervolgens zou doen? Deze verhoogde staat van zelfbewustzijn kan je in sommige gevallen ongemakkelijk en nerveus maken.
In veel gevallen zijn deze gevoelens van onzekerheid slechts tijdelijk en ontstaan ze wanneer we "in de schijnwerpers" staan. Bij sommige mensen kan overmatige onzekerheid echter wijzen op een chronische aandoening, zoals een sociale angststoornis.
Hoewel zelfbewustzijn een cruciale rol speelt in de manier waarop we onszelf begrijpen en hoe we ons verhouden tot anderen en de wereld, kan overmatig zelfbewustzijn leiden tot uitdagingen zoals angst en stress .
Als je last hebt van onzekerheid, bespreek jouw klachten dan met een huisarts of een therapeut. Je leert dan wat je kunt doen om met deze gevoelens om te gaan.
Zelfbewustzijn vergroten