Ben je ooit iemand tegengekomen die extreem egocentrisch lijkt, constant hunkert naar bewondering en geen empathie voor anderen heeft? Dan heb je misschien te maken met een narcist. In deze blog bespreek ik de belangrijkste kenmerken van een narcist.
Wat is narcisme?
Narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is een diepgewortelde psychische aandoening waarbij iemand hunkert naar bewondering, een gebrek aan empathie heeft en een kwetsbaar maar opgeblazen zelfbeeld in stand houdt. Deze stoornis beïnvloedt de manier waarop ze met anderen omgaan – vaak op een toxische en manipulatieve manier.
"6,2% van de bevolking heeft de diagnose NPS", aldus het Journal of Clinical Psychiatry. Maar velen van hen hebben geen diagnose, wat betekent dat het werkelijke cijfer veel hoger ligt. Toch kan ieder van ons zich aangetrokken voelen tot narcisten.
Het is belangrijk om te weten dat narcisme een spectrum beslaat. Iedereen vertoont wel eens narcistische trekjes. We denken allemaal wel eens dat we uniek zijn, streven naar prestaties en wachten op complimenten van onze dierbaren. Dit kan een teken zijn van gezond zelfvertrouwen.
Wanneer deze neigingen echter iemands vermogen om te functioneren en met anderen om te gaan belemmeren, kan een professional dit diagnosticeren als een persoonlijkheidsstoornis. Volgens de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) zijn er negen factoren die kunnen worden gebruikt om een narcistische persoonlijkheidsstoornis te diagnosticeren.
Narcistische persoonlijkheidsstoornis kan gemakkelijk worden begrepen door het te zien als een combinatie van problemen met de beheersing van het eigen zelfvertrouwen, een gebrek aan empathie en veel innerlijke schaamte.
Maar iedereen is anders, en er is geen eenduidig profiel of studie van de persoonlijkheid van een narcist. Sommigen behalen fenomenaal succes. Anderen slagen er niet eens in om autonoom te zijn.
Hoe herken je een narcist?
Kunnen narcistische trekken naar verloop van tijd veranderen of verzachten?
Iemand die zich volledig inzet om van een trauma te herstellen en zijn normale gedragspatronen te overwinnen, kan veranderen. De sleutel is dat ze zelfbewust moeten zijn en bereid om aan zichzelf te werken. Het is niet genoeg om alleen maar te "praten" over de wens om te veranderen; ze moeten zich actief inzetten om het werk te doen. Bij narcisme is de moeilijkste stap het erkennen van de persoonlijkheidsstoornis en daarom is veranderen geen evidentie. Zodra de persoon het erkent en actief wil meewerken, kunnen narcistische eigenschappen verzachten.
Hier zijn enkele veelvoorkomende narcistische eigenschappen:
Kwetsbaar zelfbeeld
De kern van NPS is een wankel zelfbeeld. Ondanks hun grootse uiterlijk, dat er misschien volkomen verwaand uitziet, vertrouwen narcisten vaak sterk op externe bevestiging om hun eigenwaarde te behouden.
Ja, ondanks hun uiterlijke zelfvertrouwen worstelen narcisten vaak met diepgewortelde onzekerheden. Ze zijn afhankelijk van anderen om zich goed te voelen over zichzelf. Deze kwetsbaarheid kan leiden tot aanzienlijke emotionele stress wanneer hun zelfbeeld wordt uitgedaagd. Bovendien voeden deze onzekerheden hun behoefte aan bevestiging en bewondering, wat veel van hun narcistische gedragingen aanwakkert.
Preoccupatie met fantasieën over succes
Narcisten dagdromen vaak over onbeperkt succes, macht, intelligentie, schoonheid of de perfecte liefde. Hoewel het hebben van ambities en doelen gezond is, drijven narcisten dit tot het uiterste en verliezen ze daarbij vaak de realiteit uit het oog.
Maar door zich op deze fantasieën te concentreren, kunnen ze uit het oog verliezen wat ze daadwerkelijk bereiken. Ze kunnen grootse beweringen doen over toekomstige successen zonder concrete stappen te ondernemen om ze te bereiken. Anderen vinden dit misschien vervelend, omdat de fantasieën van de narcist niet altijd overeenkomen met hun daden.
Gezonde, giftige schaamte
Ja, ze schamen zich heimelijk. Ze geloven dat ze fundamenteel gebrekkig zijn en dat anderen hen altijd negatief zullen beoordelen.
Het kan zijn dat niet iedereen, en soms ook de narcist zelf, zich bewust is van de verborgen onzekerheden, angsten en afgewezen karaktertrekken die de narcist zo ijverig verbergt.
Om deze kwetsbare façade van eigenwaarde, of valse zelf, in stand te houden, probeert een narcist hun kwetsbaarheden te verbergen. Maar uiteindelijk verhindert dit hen om volledig eerlijk en open te zijn. Het lijkt alsof ze niet eerlijk zijn of geen integriteit hebben.
Moeilijkheden met het accepteren van kritiek
Een van de meest kenmerkende eigenschappen van narcisme is een intense afkeer van kritiek. Voor narcisten voelt elke vorm van kritiek, hoe constructief of goedbedoeld ook, als een persoonlijke aanval. Deze eigenschap komt voort uit hun fragiele zelfrespect en een overweldigende behoefte om een groots zelfbeeld te behouden.
Wanneer een narcist kritiek krijgt, kan deze boos of defensief reageren, of zelfs proberen de feedbackgever te manipuleren. Een narcist kan terechte zorgen wegwuiven, excuses verzinnen of wangedrag volledig ontkennen.
Grandioos gevoel van eigenbelang
Een van de meest "bekende" eigenschappen van narcisten is dat ze de neiging hebben een overdreven gevoel van eigenwaarde te hebben. Dit staat ook wel bekend als "grootsheid".
Ze geloven misschien dat ze uniek en beter zijn dan anderen, en ze praten vaak vol trots over hun successen en vaardigheden. Dit openhartige narcisme is echter mogelijk niet in overeenstemming met de werkelijkheid, maar is eerder het resultaat van een overdreven zelfbeeld.
Stel je voor dat je iemand ontmoet die voortdurend opschept over zijn of haar 'exclusieve' sociale kringen en constant namen laat vallen. Het lijkt wel alsof ze niet kunnen stoppen met het vertellen van hun eigen verhalen, zelfs als die niet zo indrukwekkend zijn.
Behoefte aan voortdurende lof en bewondering
Narcisten hebben een "onverzadigbare honger" naar bewondering en bevestiging. Ze zoeken constante erkenning en lof om hun fragiele zelfrespect te versterken.
Het spreekt voor zich dat deze behoefte niet direct zichtbaar zal zijn, omdat zij niet gezien worden als degenen die lof nodig hebben. Ze schamen zich van binnen en hebben een opgeblazen gevoel van eigenwaarde.
Dit kan echter leiden tot manipulatief gedrag om de aandacht en lofbetuigingen van anderen te trekken. Wanneer aandacht en lof echter niet beschikbaar zijn, raken ze vaak in een 'narcistische depressie', waarbij ze zich leeg, constant verveeld of rusteloos voelen.
Gevoel van recht en uniciteit
Heb je ooit iemand ontmoet die denkt dat de wereld hen iets verschuldigd is? Narcistische mensen hebben doorgaans een onredelijke verwachting van een gunstige behandeling of het voldoen aan hun wensen. Het is alsof ze rondlopen met een onzichtbare kroon op hun hoofd.
Meestal komt dit doordat narcisten zichzelf als uniek en bijzonder zien. Ze denken misschien ook dat alleen andere speciale mensen of mensen met een hoge status hen kunnen begrijpen of hun vrienden zouden moeten zijn. Wanneer ze niet de speciale behandeling krijgen die ze verwachten, raken ze vaak gefrustreerd, boos en geïrriteerd.
Mist empathie
Een andere kenmerkende eigenschap van een narcist is hun moeite met empathie. Ze vinden het oprecht moeilijk om de gevoelens van anderen te herkennen of er zich om te bekommeren. Het is alsof ze emotioneel kleurenblind zijn in een wereld vol levendige emoties.
Hun gebrek aan emotionele empathie maakt het voor narcisten gemakkelijk om zich er niets van aan te trekken als ze anderen pijn doen. Ze hebben er geen moeite mee dat de prijs voor hun zelfvertrouwen de bereidheid is om het geluk van anderen te devalueren of te vernietigen.
Exploiteert anderen
Een beperkte of gebrek aan empathie en respect voor de gevoelens van anderen leidt er vaak toe dat narcisten relaties uitbuiten voor persoonlijk gewin. Ze kunnen misbruik maken van vrienden, familie of collega's om hun eigen doelen te bereiken, zonder daar veel spijt van te tonen.
Narcisten zien mensen doorgaans als instrumenten om te krijgen wat ze willen. Ze zien elke relatie als een transactie. Dit kan het gevolg zijn van een jeugdtrauma; ze kunnen bijvoorbeeld kinderen zijn van narcistische ouders.
Zo werden ze tijdens hun jeugd anders behandeld dan andere broers en zussen, of alleen geprezen als ze deden wat hun ouders van hen verwachtten, wat het gouden-kindsyndroom kon veroorzaken. Daardoor groeiden ze op met de overtuiging dat ze bijzonder waren en overmatige aandacht verdienden.
Jaloezie en denkt dat anderen jaloers op hem zijn
Mensen met narcistische neigingen zijn vaak jaloers op de prestaties van anderen en denken dat anderen hetzelfde voor hen voelen. Maar waarom zijn ze zo jaloers? Deze verdraaide denkwijze helpt hen diepe innerlijke schaamte en een laag zelfbeeld te vermijden.
Schaamte zorgt ervoor dat ze het gevoel hebben dat ze niet goed genoeg zijn. Ze vragen zich af: "Waarom ben ik zo'n mislukkeling?" of "Waarom ben ik niet goed genoeg?" Maar als ze jaloers zijn, verschuift hun aandacht naar iets buiten hen.
Mist authentieke connecties
Een andere belangrijke eigenschap van narcistisch georiënteerde mensen is hun egocentrische aard, waardoor het voor hen moeilijk is om oprechte relaties op te bouwen. Hoewel narcisten op het eerste gezicht charmant en sociaal lijken, ontbreekt het hun relaties vaak aan echte emotionele intimiteit en empathie.
In plaats van anderen te zien als unieke mensen met hun eigen behoeften en gevoelens, zien ze hen als mensen om te bewonderen of als hulpmiddelen om hun doelen te bereiken. Daardoor voelen hun relaties vaak eenzijdig en oppervlakkig aan, meer gebaseerd op wat anderen voor hen kunnen doen dan op wederzijds respect of genegenheid.
Moeilijkheden met emotionele regulatie
Een minder besproken maar belangrijke eigenschap van narcistisch gedrag is moeite met het reguleren van emoties. Narcisten ervaren vaak intense emotionele reacties en worstelen om hun gevoelens op een gezonde manier te beheersen. Deze eigenschap kan zich uiten in plotselinge woede-uitbarstingen, langdurige periodes van mokken wanneer dingen niet gaan zoals ze willen, of dramatische stemmingswisselingen.
Waarom hebben narcisten woede-uitbarstingen als ze perfect zouden moeten zijn en zich perfect zouden moeten gedragen?
Narcisme is niet hetzelfde als perfectionisme. Narcisme heeft te maken met een gevoel van superioriteit en recht – vaak als een manier om een gevoel van controle en macht te behouden. Wanneer die dingen bedreigd worden, komt de woede naar boven. Narcisten vinden het ook moeilijk om hun 'rol' in een conflict te zien. Daarom kunnen ze anderen bekritiseren, kleineren of aanvallen wanneer ze zich benadeeld voelen.
Narcistische trekjes bij jezelf begrijpen
Als je echt een narcist was, zou je je er waarschijnlijk geen zorgen over maken. Als je je oprecht zorgen maakt over een narcistische persoonlijkheidsstoornis, is de kans groter dat je de gevolgen ervaart van een relatie met iemand die de meeste van deze narcistische eigenschappen heeft.
Het is emotioneel belastend en dwingt je om je aan te passen aan hun manier van denken. Je merkt misschien dat je dingen zegt of doet die je in andere situaties nooit zou doen. Dit betekent niet dat je een narcist bent. Het kan betekenen dat de relatie je mentale gezondheid aantast.
Als je echter oprecht narcistische trekken bij jezelf herkent, is bewustwording de eerste stap. Praten met een therapeut is altijd een goed idee als je je zorgen maakt over je gedrag of mentale gezondheid. Zij kunnen je ondersteuning en begeleiding bieden die is afgestemd op jouw specifieke situatie.
4 mythes versus feiten over narcistische eigenschappen
Narcisme en narsitische persoonlijkheidsstoornis zijn hetzelfde
Narcisme bestaat in feite op een spectrum. Iedereen kan persoonlijkheidskenmerken hebben die met narcisme geassocieerd worden, en die kunnen af en toe de kop opsteken.
Om de diagnose NPS te krijgen, moet je echter voldoen aan de meeste criteria die beschreven staan in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Deze criteria moeten blijven bestaan en een actieve invloed hebben op je leven. Mensen met narcistische trekken hebben dus niet altijd narsitische persoonlijkheidsstoornis.
Narcisten zijn niet in staat relaties op te bouwen
De realiteit is dat mensen met narcisme vrienden kunnen maken en met anderen kunnen daten. Bepaalde narcistische eigenschappen kunnen het moeilijk maken om gezonde en langdurige relaties te onderhouden.
Mensen bij wie NPS is vastgesteld, vinden het vaak moeilijker om contact te maken met anderen, omdat hun symptomen hen en de mensen om hen heen beïnvloeden. Symptomen als gebrek aan empathie en grootheidswaanzin kunnen de mogelijkheid om relaties aan te gaan ernstig beïnvloeden.
Mensen met narcisme zijn extreem zelfverzekerd
Feit is dat veel mensen met narcistische neigingen zich beter voelen dan anderen, maar dit is ook een manier om diepe onzekerheid, faalangst en twijfel aan zichzelf te maskeren. Veel narcistische gedragingen, zoals arrogantie of grootheidswaanzin, zijn meestal compensatiemechanismen die ze gebruiken om zichzelf te beschermen tegen gevoelens van toxische schaamte.
Narcisten zijn altijd agressief of beledigend
Gedragingen zoals agressiviteit en beledigend gedrag zijn doorgaans geen universele kenmerken onder narcisten. Sommigen vertonen deze kenmerken wel, anderen niet. Sommigen die bijvoorbeeld verborgen narcistische kenmerken vertonen, zijn anders: ze kunnen goed samenwerken en komen nederig en verlegen over.
Hoe om te gaan met iemand met narcistische trekken
Het is mogelijk om met een narcist in je leven om te gaan. Bekijk deze tips om je gesteund te voelen.
Leer meer over hen en je reacties daarop
Narcisten zijn aanvankelijk charmant, waardoor het makkelijker is om hun giftige gedrag over het hoofd te zien. Zodra ze je kennen, kunnen ze vijandig, manipulatief en vernederend zijn. Misschien begin je zelfs je eigen daden in twijfel te trekken en je af te vragen: "Hoe ben ik zo kwetsbaar voor hen geworden?"
Leer narcistische persoonlijkheidskenmerken herkennen om rode vlaggen in een relatie te herkennen voordat het te serieus wordt.
Leer meer over jezelf en je emotionele reacties.
Praat met een therapeut als je denkt dat je hulp nodig hebt om met de gevolgen van narcistische mensen om te gaan. Therapie kan je helpen om je gezien te voelen en je niet "gek" te voelen om hoe je je voelt. Therapie kan je helpen je emoties te begrijpen en te beheersen.
Ontdek daarnaast welke gedeelde strategieën narcisten gebruiken om hun effect op jou te minimaliseren:
Gaslighting is een ontkenning van de realiteit of het in twijfel trekken van je perspectief. Weet hoe ze gebeurtenissen zo kunnen beïnvloeden dat je aan jezelf gaat twijfelen.
Liefdesbombardementen en devaluatie: Ze tonen hun partner liefde en aandacht, maar devalueren hem of haar vervolgens. Door deze cyclus te kennen, kun je de hoogte- en dieptepunten doorbreken.
Schuld afschuiven: Ze schrijven een emotionele reactie toe aan iemand anders. Vermijden zinloze discussies en geven niet toe aan hun behoefte aan aandacht.
Houd stand met onwrikbare grenzen
Narcisten zullen je vastberadenheid op de proef stellen, vaak subtiel. Een grens stellen betekent niet alleen zeggen: "Doe dat niet" – het betekent consequent weigeren toe te geven wanneer ze proberen je te charmeren, je een schuldgevoel aan te praten of je te manipuleren om je te onderwerpen.
Oefen daarom met 'nee' zeggen zonder al te veel uitleg. Als ze aandringen op iets onredelijks, reageer dan kalm: 'Dat werkt niet voor mij.' Wees voorbereid op weerstand, maar ga geen discussie aan. Een grens stellen is geen onderhandeling.
Bescherm je innerlijke wereld
Je gedachten en gevoelens bewaken is niet koud, maar een vorm van zelfbehoud. Deel alleen wat nodig is, en wees je er altijd van bewust hoe ze het kunnen verdraaien. Reageer bijvoorbeeld beleefd als ze naar een gevoelig onderwerp vragen: "Ik ben er nog steeds mee bezig, maar het gaat nu wel goed."
Maak een mentale checklist voordat je persoonlijke gegevens deelt:
- Moet deze persoon deze informatie weten?
- Zouden ze dit tegen mij kunnen gebruiken?
- Zal het delen hiervan mij vrede of kwetsbaarheid brengen?
Beheers de kunst van emotionele neutraliteit
Emotionele reacties zijn hun valuta. Hoe minder je reageert met woede, frustratie of kwetsbaarheid, hoe minder bevredigend je bent als doelwit.
Je kunt bijvoorbeeld de ' Gray Rock Method ' strategisch inzetten. Met deze methode doe je alsof je expres niet geïnteresseerd of ontvankelijk bent, zodat iemand die je beledigt zijn interesse in je verliest.
Hoe je dat doet:
- Houd gesprekken oppervlakkig en vermijd emotionele reacties. Wanneer ze tot een drama komen, reageer dan vlak en ongeïnteresseerd: "Oh, dat had ik niet gemerkt" of "Ik weet niet goed wat ik moet zeggen."
- Geef minimale antwoorden – beperk je tot de feiten en vermijd uitweidingen. Vermijd sarcasme of passieve agressie, want dat wakkert de spanning alleen maar aan. Je doel is om in hun ogen oninteressant over te komen.
- Of stuur gesprekken om naar neutrale onderwerpen of beëindig interacties wanneer ze giftig worden.
Cultiveer je vluchtluik
Toch kan het lastig zijn om langdurig met een narcist om te gaan. Daarom is het belangrijk om een sterk ondersteuningsnetwerk of een back-upplan te hebben, zodat je emotioneel sterk blijft.
Je kunt bijvoorbeeld tijd investeren in relaties die je opladen en je steun bieden zonder oordeel. Laat deze connecties je herinneren aan je waarde buiten de vervormde realiteit van de narcist.
Als het een relatie is waar je niet makkelijk afstand van kunt doen (bijvoorbeeld partner, familie of werk), creëer dan mentale en fysieke ruimtes waar ze je niet kunnen bereiken. Vind momenten van vreugde, of het nu gaat om hobby's, therapie of gewoon een wandeling alleen.
Conclusie
Narcisme herkennen is soms pijnlijk en verwarrend, maar het is een belangrijke stap naar herstel, zelfzorg en het terugvinden van je eigen kracht. Weet dat je niet alleen staat: zoek steun, blijf trouw aan jezelf en geef nooit op om je eigen welzijn op de eerste plaats te zetten. Durf te kiezen voor een leven waarin jouw waarde en grenzen mogen bestaan.
Herken jij een narcist?