Afwijzingsgevoeligheid

Hoewel niemand het prettig vindt om afgewezen te worden, zijn sommige mensen gevoeliger voor sociale afwijzing dan anderen. Mensen met een hoge afwijzingsgevoeligheid zijn zo bang en afkerig van afwijzing dat hun dagelijks leven beïnvloedt.

Deze mensen verwachten constant afgewezen te worden. En terwijl ze angstig op zoek zijn naar signalen dat iemand niet bij hen wil zijn, gedragen ze zich vaak op een manier die anderen wegjaagt. Dit gedrag creëert een pijnlijke cirkel die moeilijk te doorbreken is.

Tekenen van afwijzingsgevoeligheid

Mensen met een hoge afwijzingsgevoeligheid zijn constant op zoek naar signalen dat ze afgewezen zullen worden. Ze reageren vaak dramatisch op elke afwijzing dat iemand niet bij hen wil zijn. Door hun angsten en verwachtingen hebben mensen met afwijzingsgevoeligheid de neiging om wat anderen zeggen en doen verkeerd te interpreteren, te verdraaien en er overdreven op te reageren. Ze kunnen zelfs met pijn en woede reageren. Dit zijn de factoren die deze overreacties beïnvloeden:

Gezichtsuitdrukkingen
Mensen met afwijzingsgevoeligheid interpreteren gezichtsuitdrukkingen vaak verkeerd of reageren er overdreven op. Uit een onderzoek bleek bijvoorbeeld dat mensen met een hogere afwijzingsgevoeligheid veranderingen in hersenactiviteit vertoonden bij het zien van een gezicht dat eruitzag alsof het hen zou afwijzen.

De proefpersonen in het onderzoek lieten niet dezelfde resultaten zien bij personen die boosheid of walging vertoonden. Deze observatie kwam overeen met personen die geen wijzigingsgevoeligheid ervaren.

Verhoogde fysiologische activiteit
Mensen met afwijzingsgevoeligheid ervaren bij het vooruitzicht van afwijzing een sterkere lichamelijke reactie dan mensen zonder deze gevoeligheid. Ze zijn bovendien extra alert op signalen die mogelijk wijzen op afwijzing, en kunnen in reactie hierop zelfs vecht- of vluchtgedrag vertonen.

Verkeerd geïnterpreteerd gedrag​
Overgevoeligheid voor afwijzing zorgt er vaak voor dat mensen de acties van anderen verdraaien en verkeerd interpreteren. Wanneer vrienden bijvoorbeeld niet meteen op een sms'je reageren, kan iemand die gevoelig is voor afwijzing denken: 'Ze willen geen vrienden meer met me zijn.' Terwijl iemand zonder afwijzingsgevoeligheid er eerder van uitgaat dat de vriend gewoon te druk is om te reageren.

Aandachtsbias
Dit verwijst naar de neiging van mensen om hun aandacht vooral te richten op bepaalde soorten informatie of prikkels, bijvoorbeeld op signalen van afwijzing als je afwijzingsgevoeligheid hebt. Dit betekent dat je sneller opmerkt wat je verwacht of vreest.

Stel bijvoorbeeld dat iemand met een hoge afwijzingsgevoeligheid tien mensen mee op date vraagt en negen accepteren en één wijst af, dan zal deze zich vooral op die ene afwijzing richten. Deze zou de datingpogingen zelfs een 'totale ramp' kunnen noemen en gaan geloven dat niemand hen leuk vindt.

Omgekeerd kan iemand met een lage afwijzingsgevoeligheid dezelfde omstandigheden als een groot succes beschouwen. Die persoon kan zich concentreren op de negen positieve interacties en weinig aandacht besteden aan die ene afwijzing.

Interpersoonlijke gevoeligheid
Mensen met een hoge interpersoonlijke gevoeligheid zijn geobserveerd door alle vormen van afwijzing, zowel vermeende afwijzing als daadwerkelijke afwijzingen. Ze zijn ook waakzaam in het observeren en monitoren van de stemmingen en het gedrag van anderen en zijn overgevoelig voor interpersoonlijke problemen.

Iemand met afwijzingsgevoeligheid kan constant op zoek zijn naar bewijs dat anderen hun afwijzen. Dus ondanks de geruststelling van een vriend of partner dat deze welkom, geliefd en goed genoeg is, kan deze zich toch afgewezen voelen.

Ze verlangen ook naar hechte relaties. Hun angst voor afwijzing kan er echter toe leiden dat ze zich eenzaam en geïsoleerd voelen. Het is echter belangrijk om te weten dat iemand in sociale situaties gevoelig kan zijn voor afwijzing, maar in andere situaties niet.

Iemand die bijvoorbeeld doodsbang is voor sociale afwijzing, vindt het misschien niet erg om afgewezen te worden voor een job. Wanneer een situatie geen sociale gevolgen heeft, kan deze mogelijk anders met die afwijzingen omgaan.

Oorzaken van afstotingsgevoeligheid

Gevoeligheid voor afwijzing wordt niet door één enkele factor veroorzaakt. Er kunnen meerdere factoren een rol spelen. Mogelijke oorzaken zijn onder andere ervaringen in de kindertijd, zoals kritische ouders en pesten, naar biologische en genetische factoren. Hieronder enkele factoren die kunnen leiden tot gevoeligheid voor afwijzing.

Ervaringen uit de kindertijd
Vroege ervaringen met afwijzing, verwaarlozing en mishandeling kunnen bijdragen aan afwijzingsgevoeligheid. Blootstelling aan fysieke of emotionele afwijzing door een ouder kan bijvoorbeeld de kans vergroten dat iemand afwijzingsgevoeligheid ontwikkelt. De afwijzing hoeft niet echter altijd direct te zijn om impact te hebben.

Wanneer iemand opgroeit met een ouder die emotioneel niet beschikbaar of extreem kritisch is, kan deze ook een sterke angst voor afwijzing in andere relaties ontwikkelen.

Kinderen die gevoelig zijn voor afwijzing, gedragen zich ook vaker agressief. Volgens een onderzoek gepubliceerd in Child Development, waren kinderen die zeer gevoelig waren voor afwijzing, vaker boos. Ze vertoonden stress na een sociale interactie met een leeftijdsgenoot.

Kinderen die zich gepest of buitengesloten voelen, kunnen opgroeien met meer angst voor afwijzing dan anderen. Elke vorm van eerdere blootstelling aan pijnlijke afwijzing kan ertoe leiden dat iemand tot het uiterste gaat om die pijn niet opnieuw te ervaren.

Biologische kwetsbaarheid
Er wordt ook gedacht dat sommige mensen een biologische kwetsbaarheid hebben voor afwijzingsgevoeligheid. Mogelijk is er een genetische aanleg of zijn er bepaalde persoonlijkheidskenmerken die de kans vergroten dat iemand gevoelig is voor afwijzing. Sommige onderzoekers hebben afwijzingsgevoeligheid zelfs in verband gebracht met een laag zelfbeeld, neuroticisme, sociale angst en een onveilige hechtingsstijl.

Impact van afwijzingsgevoeligheid

Mensen die een hoge mate van afwijzingsgevoeligheid ervaren, ervaren meer psychische stress wanneer ze worden afgewezen, waaronder emotionele pijn, woede en verdriet. Om met dat ongemak om te gaan lopen ze ook een groter risico op agressie, sociale isolatie en zelfbeschadiging.

Daarnaast spelen er twee belangrijke factoren een rol bij mensen met afwijzingsgevoeligheid: de constante behoeft om aardig gevonden te worden en de uitdagingen waarmee ze worden geconfronteerd bij het aangaan van betekenisvolle relaties met anderen. 

Constante behoefte om aardig gevonden te worden
Mensen die gevoelig zijn voor afwijzing voelen misschien de behoefte om door iedereen aardig gevonden te worden. En als ze afgewezen worden, doen ze misschien extra hun best om weer bij die persoon in de gunst te komen. Deze reactie op afwijzing kan leiden tot zowel pleasend als overdreven vleiend gedrag.

Uit onderzoek blijkt dat mannen die gevoelig zijn voor afwijzing, hierop reageren door te proberen aardiger over te komen. Ze ontdekten ook dat deze mannen bereid waren meer geld te betalen om deel uit te maken van een groep die hen afwees. Als een vrouw hen negatief beoordeelde op een nepdatingsite, gaven ze tijdens de date meer geld aan haar uit in een poging hun aantrekkelijker te maken.

Vrouwelijke deelnemers vertoonden soortgelijk gedrag alleen als ze werden afgewezen door een potentiële partner met wie ze al persoonlijke informatie hadden gedeeld.

Mensen die gevoelig zijn voor afwijzing, reageren in het leven op een manier die hen beschermt tegen pijn. Helaas werkt hun gedrag vaak averechts.

Moeilijkheden bij het maken van verbindingen
De angst om afgewezen te worden bij een persoon die gevoelig is voor afwijzing, zorgt ervoor dat deze moeite heeft om nieuwe relaties aan te gaan en bestaande relaties ondermijnt. Iemand die bijvoorbeeld gevoelig is voor afwijzing, kan de partner voortdurend beschuldigen van bedrog. Dit kan ertoe leiden dat de andere de relatie beëindigt.

Bovendien kan een persoon die gevoelig is voor afwijzing boos of vijandig worden wanneer een vriend niet tijdig op een uitnodiging reageert. Dit kan er uiteindelijk toe leiden dat de vriend zich nog verder terugtrekt, wat het gevoel van afwijzing versterkt.

Anderen met afwijzingsgevoeligheid vermijden mogelijk alle situaties en relaties waarin ze afgewezen zouden kunnen worden. Daardoor kunnen ze zich extreem geïsoleerd en eenzaam voelen - wat er uiteindelijk toe leidt dat hun grootste angsten werkelijkheid worden.

Problemen met romantische relaties
Mensen die worstelen met afwijzingsgevoeligheid, zien afwijzing vaak als bewijs dat ze op de een of andere manier onacceptabel zijn. Voor hen is afwijzing een oordeel over hun waarde als persoon. En in relaties kan dit geloofssysteem rampzalig zijn. Als iemand afwijzing verwacht, is het moeilijk om zich veilig te voelen in relaties. Zelfs als ze op dit moment niet worden afgewezen, zijn ze er altijd op voorbereid en verwachten ze dat het elk moment kan gebeuren.

Kleine misstappen worden daarom gezien als een totaal gebrek aan zorgzaamheid of als wrede oordelen over hun waarde als persoon. Uiteindelijk kan iemand die gevoelig is voor afwijzing, overstuur en boos worden zodra deze een mogelijke afwijzing ervaart. 

Effecten op adolescenten
Gevoeligheid voor afwijzing kan al in de tienerjaren beginnen. Adolescente meisjes die hoog scoren op afwijzingsgevoeligheid, kunnen zich op een manier gedragen die hen een groter risico op slachtofferschap oplevert. 

Onderzoekters ontdekten dat meisjes die gevoelig zijn voor afwijzing, ook vaken tot het uiterste gaan om een relatie in stand te houden wanneer ze zich onzeker voelen over de toewijding van hun vriendje.

Zelfs als de meisjes wisten dat hun daden negatieve gevolgen konden hebben, pasten ze hun gedrag aan om de relatie te behouden. Ze gingen ook vaker relaties aan die gepaard gingen met fysieke agressie en niet-fysieke vijandigheid tijdens conflicten - en tolereerden ongezond gedrag in een poging om bij elkaar te blijven.

Effecten op volwassenen
Volwassenen met afwijzingsgevoeligheid die een romantische relatie hebben, zullen waarschijnlijk aanhoudende relatieproblemen ervaren. Ze interpreteren gebeurtenissen en reacties vaak verkeerd omdat ze hyperalert zijn om afgewezen te worden. Dit gedrag kan leiden tot irrationele jaloezie, omdat de persoon doodsbang is om in de steek gelaten of afgewezen te worden. Ook ander gedrag, zoals een partner die gepreoccupeerd is met werk, kan door de ander worden geïnterpreteerd als bewijs dat de ander niet langer verliefd op hen is.

Voor mannen met afwijzingsgevoeligheid kan een vaste relatie nuttiger zijn dan voor vrouwen. Uit onderzoek bleek dat mannen eenzamer en gevoeliger zijn voor afwijzing wanneer ze geen romantische relatie hebben.

Maar vrouwen die hoog scoren op afwijzingsgevoeligheid, zullen waarschijnlijk geen verlichting ervaren in een relatie. Ze kunnen zich in een relatie net zo eenzaam en bang voor afwijzing blijven voelen als wanneer ze alleen zijn.

Toch kunnen zowel mannen als vrouwen die bang zijn voor afwijzing moeite hebben met het opbouwen van hechte liefdesrelaties. Hun inspanningen zijn vaak gericht op het vermijden van conflicten en afwijzing in plaats van op het creëren van intimiteit en groei.

Psychische gezondheidsproblemen

Afwijzing vormt een directe bedreiging voor iemand gevoel van verbondenheid en kan ernstige gevolgen hebben voor de mentale gezondheid. Zelfs als iemand niet voortdurend wordt afgewezen, kan het zijn dat de mentale gezondheid achteruit gaat als deze zich buitengesloten voelt of denkt te worden afgewezen.

Afwijzingsgevoeligheid is echter geen op zichzelf staande diagnose, maar wordt wel in verband gebracht met verschillende psychische aandoeningen. Zo is afwijzingsgevoeligheid een risicofactor voor het ontwikkelen van depressie en kan het bestaande symptomen verergeren.

Uit onderzoeken is gebleken dat personen met een hoge afwijzingsgevoeligheid ook een hoger risico lopen op:

• Spanning
• Lichaamdysmorfe stoornis
• Borderline persoonlijkheidsstoornis
• Eenzaamheid

Extreme gevoeligheid voor afwijzing maakt ook deel uit van de bepalende criteria voor vermijdende persoonlijkheidsstoornis en sociale fobie. Bovendien ontdekten onderzoekers een verband tussen afwijzingsgevoeligheid en suïcidale gedachten bij psychiaterische cliënten. Ze ontdenkten dat mensen met suïcidale gedachten vaker het gevoel hadden dat ze anderen tot last waren. Dit zijn dingen die mensen met afwijzingsgevoeligheid vaak ervaren.

Copingstrategieën

Als je vermoedt dat je gevoelig bent voor afwijzing, kan het herkennen van de symptomen - en de problemen die afwijzingsgevoeligheid veroorzaakt - de eerste stap zijn naar verandering. Hulp zoeken kan niet alleen je kwetsbaarheid voor psychische aandoeningen verminderen, maar met de juiste hulp en interventie ook je relatie verbeteren.

Onderzoek suggereert zelfs dat zelfregulatie, wat inhoudt dat je je emotionele en gedragsmatige reacties in de gaten houdt en beheerst, de sleutel kan zijn tot het omgaan met afwijzingsgevoeligheid. Wanneer je bijvoorbeeld een mogelijk teken van afwijzing opmerkt, kan het helpen om even stil te staan en de situatie te overdenken in plaats van direct te reageren. Eén manier om dit te doen is door te zoeken naar alternatieve verklaringen voor het gedrag in plaats van uit te gaan van het ergste. Als je deze veranderingen niet zelf kunt doorvoeren, kun je de hulp van een therapeut inroepen.

Je kan ook in gesprek gaan met je huisarts, die kan je helpen bij het bepalen van de juiste vervolgstappen. Vaak kan cognitieve gedragstherapie je helpen omgaan met de gedachten, gevoelens en gedragingen die de angst voor afwijzing voeden. En als je al een relatie hebt, kan relatietherapie jullie beiden helpen om een gezondere, veiligere relatie op te bouwen.

Het kan eng zijn om stappen te ondernemen om dichter bij iemand te komen, want hoe dieper de relatie wordt, hoe meer pijn het kan doen om afgewezen te worden. Maar leren hoe je diepere, gezondere relaties kunt opbouwen, is essentieel om eenzaamheid en isolatie te verminderen.

Gevoeligheid voor afstoting is niet iets dat je moet negeren. Sterker nog, de symptomen verergeren vaak na verloop van tijd als ze niet behandeld worden. Als je dus vatbaar bent voor overweldigende emotionele reacties, zoals intense woede, angst en verdriet wanneer je je bekritiseerd of afgewezen voelt, praat dan met je huisarts, therapeut of andere professional in de geestelijke gezondheidszorg. Leren omgaan met je gevoeligheid en beter reageren op afwijzing is de sleutel tot het verbeteren van je algehele levenskwaliteit.